05 Trần Thị Hạnh Dung

(Tranh ảnh minh họa bài "Sóng" của nhóm vẽ: 32 Vũ Hoàng Anh Thư, 14 Trần Lan Hương, 07 Thái Quang Duy, 03 Võ Thụy Anh)

ĐỀ 03: Cảm nhận Khổ 5-7 bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh, Anh/chị hãy làm rõ sự sáng tạo, mới mẻ trong hồn thơ của Xuân Quỳnh khi viết về tình yêu.

Bài làm

“Em nhớ anh như nỗi lòng của biển

Khi dâng tràn lúc cuồn cuộn sóng tung

Bao nhớ thương ôm ấp những mông lung

Theo con nước trôi dòng yêu tha thiết.”

( Hạnh Kim )

            Từ lâu, sóng biển luôn là một nguồn cảm hứng bất tận trong thơ ca với những áng thơ tình giàu cảm xúc và nỗi niềm của đôi lứa khi yêu.Những cơn sóng biển cuộn trào được ví như nỗi nhớ nhung da diết của tình yêu “em” dành cho “anh” mãi khát khao đợi chờ. Chính những hình ảnh đó đã làm nên vẻ thi vị cho những bài thơ hay về biển. Trong số đó không thể không nhắc đến nữ sĩ Xuân Quỳnh với bài thơ “Sóng”- một bức tranh muôn màu muôn vẻ thể hiện những tâm tư sâu kín nhất, những trạng thái phức tạp, những gì tinh tế mà huyền diệu nhất của một trái tim nhạy cảm luôn khao khát yêu thương Đã có nhận định cho rằng: “Bài thơ thể hiện quan niệm về tình yêu mang tính truyền thống”. Nhưng khi ta thực sự hiểu sâu và thấu cảm thì mới thấy bài thơ quan niệm rõ sự sáng tạo, mới mẻ trong hồn thơ của chị khi viết về tình yêu vào trong những đoạn thơ được dự phần vào việc tạo tác nên tình yêu hiện đại làm nên nội tâm của một người con gái:

“Con sóng dưới lòng sâu

…

Dù muôn vời cách trở”

                Nhà thơ Lê Quý Đôn đã từng nói: “Thơ ca khởi phát từ lòng người”. Có thể nói, bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh đã thể hiện rõ nét được điều đó. Tác phẩm được viết vào năm 1967, khi tác giả có chuyến đi thực tế tại biển Diêm Điền. Đứng trước những con sóng nối tiếp, vô tận của biển cả, Xuân Quỳnh đã nhận thấy sự đồng điệu giữa những cung bậc, trạng thái của sóng với tình cảm, khát vọng trong tâm hồn của người phụ nữ khi yêu. Bài thơ “Sóng” được in trong tập “Hoa dọc chiến hào” – tập thơ tiêu biểu của chị trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ. Trong tác phẩm này, nhà thơ đã sử dụng hai hình tượng “sóng” và “em” có khi tách biệt, có khi thống nhất, có khi lại hòa vào làm một để diễn tả vẻ đẹp trong tình yêu của tâm hồn người phụ nữ. Đồng thời, Xuân Quỳnh đã đem đến một quan niệm mới mẻ, nhân văn về tình yêu, về con người trong những năm tháng chống Mỹ đầy khốc liệt.

                Trong tình yêu, điều thiêng liêng nhất, tuyệt diệu nhất chắc hẳn là sự đồng cảm, hòa hợp sâu xa giữa hai tâm hồn. Bởi không vì lí gì mà hai nửa cuộc đời xa lạ lại tự nguyện gắn bó với nhau để tạo thành một chỉnh thể trọn vẹn và vĩnh viễn. Vì lẽ đó, chị đã để lại nỗi nhớ thương trong tình yêu khi cả hai phải xa cách:

“Con sóng dưới lòng sâu

…

Cả trong mơ còn thức”

                  Hai dòng thơ đầu tiên của khổ đã tái hiện sự chuyển lưu của “con sóng" ở hai vị trí cơ bản là "lòng sâu" và “mặt nước". Cách diễn tả này nằm ở bề mặt của tứ thơ, là phần diễn tả những chuyển động và hải phận của "sóng" giữa điệp trùng biển khơi. Và rồi từ chính những thi ngữ sẵn có đó, hiệu năng ngôn ngữ đã kiến tạo nên một chiều kích nữa của phương hướng nhằm thấu hiểu hàm ý thơ rằng "sóng trên mặt nước" là biểu hiện của nỗi nhớ khi thương, còn "con sóng trên mặt nước" là nỗi nhớ âm thầm lắng sâu trong cõi lòng. Hai câu thơ với hình thức lặp quyện hòa cùng nghệ thuật đối vỗ nên điệp trùng những con sóng với nhiều dạng thức khác nhau. Để nhấn mạnh thêm tính đa dạng, sâu thẳm của nỗi nhớ, tác giả còn sử dụng biện pháp nhân hóa, nhân hóa "sóng" và "bờ" như một con người mà cụ thể ở đây là "em" và "anh". Biện pháp đối lập "dưới lòng sâu" - "trên mặt nước" làm tăng thêm khoảng cách của nỗi nhớ giữa hai người đang yêu. Cả hai kết hợp với nhau làm nên sự đa dạng của sóng biển. Lúc lặng lẽ, lúc êm đềm khi nồng nàn, khi dữ dội, nhưng dù thế nào đi nữa, “em” vẫn mãi là “em”, vẫn mãi ôm trong lòng một nỗi nhớ thương không dứt. Cũng như sóng kia thôi, dù dịu êm hay dữ dội thì:

“Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được”

                  Sóng muôn đời vẫn thế, có bao giờ sóng thôi ngừng vỗ, có khi nào mà không cồn cào. Ẩn sâu trong ngực sóng là nhịp đập của đại dương mênh mông. Sóng chẳng còn là sóng nếu tĩnh yên, lặng lẽ. Vì vậy mà sóng đã được Xuân Quỳnh diễn tả bằng một từ ngữ nhân hóa rất sáng tạo “ không ngủ được”. Có thể nói, nếu như sóng tạo nên sự tồn tại của biển thì nỗi nhớ là sự sống bất diệt trong tình yêu. Nỗi nhớ ấy của chị mãnh liệt đến mức như muốn bao trùm cả không gian chiều sâu, chiều rộng, bao trùm cả thời gian và thậm chí còn thường trực xuất hiện cả khi thức, khi ngủ. Nỗi nhớ mong được nữ thi sĩ gửi gắm qua hình tượng “sóng nhớ bờ” dường như vẫn chưa đủ, chưa thỏa nên tác giả đã trực tiếp diễn tả bằng suy nghĩ của mình. Ta có thể gặp quan niệm của Xuân Quỳnh về nỗi nhớ đó có điểm gặp gỡ với nỗi nhớ trong những bài ca dao, dân ca xưa:

“Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

Nhớ ai, ai nhớ, bây giờ nhớ ai”

                 Sóng bây giờ dường như cũng đã không còn đủ sức lực chuyên chở nỗi lòng người phụ nữ. Nỗi nhớ như thiêu, như đốt, như phá tan những phàm tục đời thường, cất cánh đưa người phụ nữ đến một cõi mơ. Hai câu thơ cuối của khổ thơ, Xuân Quỳnh dùng từ “ lòng” thật chính xác để diễn tả tình cảm của người phụ nữ với tình yêu. Lòng là chốn sâu kín nhất của tâm hồn, là kết tinh của tình cảm được chưng cất trong một thời gian dài qua biết bao thử thách. Không phải ngẫu nhiên mà Sigmund Freud - nhà thần kinh học người Áo đã cho rằng giấc mơ như một cửa sổ đi đến thế giới vô thức và lưu giữ ước muốn mà con người ấp ủ lúc thức. Bằng cách đó, Xuân Quỳnh cứ giăng mành ý niệm về tình cuộc của mình bằng tất thảy những gì biến động và đảo chao, dường như chị đã vẽ tình yêu bằng bóng đêm, họa tâm tình bằng nỗi nhớ, khắc suy tư bằng nỗi niềm nên mỗi tiếng yêu là những tỏ bày ý vị, xuyến xao.

               Ở những khổ thơ trước, nhân vật trữ tình nhờ hình tượng “ sóng” để che giấu tâm trạng nhưng giờ đây thì đã bỏ luôn cái vỏ đậy nhân hóa mà để trái tim tự thốt lên lời thể hiện niềm tin, sự sắt son chung tình trong tình yêu:

“Dẫu xuôi về phương Bắc

Dẫu ngược về phương Nam

Nơi nào em cũng nghĩ

Hướng về anh một phương”

              Trong trời đất có bốn phương, tám hướng vậy mà trong tình yêu của người con gái lại chỉ có “phương anh” và chỉ hướng về một phương duy nhất ấy. Có thể nói đức tính thủy chung là một đức tính vô cùng quan trọng, và đáng quý nhất trong tình yêu. Đặc biệt là ở những người con gái Việt Nam thì sự thủy chung là một phẩm chất vô cùng tốt đẹp không gì có thể thay thế được. Nỗi nhớ của Xuân Quỳnh là một nỗi nhớ da diết nhưng cũng không kém phần táo bạo, say đắm của khát vọng tình yêu. Khổ thơ mang những cặp từ trái nghĩa : “ dẫu xuôi, dẫu ngược” để diễn tả cảnh ngộ của người phụ nữ. Nhưng đọc lên nghe có vẻ không xuôi chiều. Dân gian thường hay nói: “xuôi nam ngược bắc”. Phải chăng, nhà thơ còn muốn khẳng định cho dù vạn vật luôn đổi thay, cuộc đời luôn điên đảo, có quay cuồng, đảo lộn, thay phương đổi hướng đến bao nhiêu thì tình yêu của “em” dành cho một người là “anh” cũng sâu đậm bấy nhiêu.

               Tình yêu truyền thống là thứ tình yêu luôn đòi hỏi một chỗ dựa vững chắc trong một mái ấm gia đình. Vì thế, cũng không nằm ngoại lệ, người phụ nữ trong thơ Xuân Quỳnh cũng khát khao được hướng đến tổ ấm gia đình bằng một niềm tin hi vọng vào tương lai tươi sáng:

“Ở ngoài kia đại dương

….

Dù muôn vời cách trở”

              Từ một hiện tượng có thật và có phần nghịch lí trong tự nhiên là gió từ đất liền thổi ra nhưng những con sóng không hoàn toàn bị gió thổi ra xa ngoài khơi mà vẫn rì rào vỗ từng cơn sóng vào bờ, Xuân Quỳnh đã liên tưởng và dùng hình ảnh này để miêu tả tình yêu của bản thân mình. Những từ “trăm ngàn”, “chẳng”, “dù” cùng với kết cấu quan hệ trái ngược giữa điều kiện và sự việc, Xuân Quỳnh đã bộc lộ niềm tin về bến đỗ của tình yêu đích thực, của hạnh phúc sau những trắc trở đắng cay. Trong suy nghĩ của tác giả, dù cho tình yêu có gặp nhiều gian nan, thách thức đến nào đi chăng nữa thì cũng không thể ngăn được tình yêu của nữ thi sĩ dành cho người thương của mình, chị sẽ cố gắng và kiên trì đến cùng để đi đến cái đích hạnh phúc trong tình yêu của mình. Trong thơ Chế Lan Viên cũng đã có viết:

“Cây nối đầu cây chạy đến em

Đếm cây hoài lại mọc cây thêm

Tình anh làm cái cây sau chót

Về tới quê em mọc tận thêm"

                 Đúng thực, khi yêu cho dù có muôn vàn cách trở thì cũng trở lại được với nhau. Và ngay trong cả ca dao xưa cũng từng viết:

"Yêu nhau tam tứ núi cùng trèo

Ngũ lục sống cũng lội, thất bát đèo cũng qua"

               Với thể thơ năm chữ cùng với âm điệu nhịp nhàng dào dạt như những con sóng biển, cách xây dựng hình tượng nghệ thuật độc đáo, kết cấu song trùng sóng và em; ngôn ngữ trong sáng, giản dị; các biện pháp điệp từ, câu hỏi tu từ, nhân hóa, ẩn dụ,… được sử dụng tài hoa, sáng tạo góp phần tạo nên giá trị và vẻ đẹp của bài thơ Sóng. Cả bài thơ là những con sóng tâm tình xôn xao trong lòng người con gái đang yêu khi đứng trước biển ngắm nhìn những con sóng vô hồi, bất tận. Sóng là một hình tượng ẩn dụ, đó là sự hóa thân của cái tôi trữ tình của nữ sĩ, lúc thì hòa nhập, lúc sự phân thân của “em” – người con gái đang yêu một cách say đắm. Sự mới mẻ trong đời thơ Xuân Quỳnh hiện lên lấy hình tượng sóng làm nghệ thuật trung tâm và có ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc rằng người phụ nữ hiện đại là người phụ nữ biết chủ động, mạnh bạo bày tỏ những khát khao và rung động rạo rực của lòng mình nhưng vẫn tinh tế, đầm thắm trong nét đẹp dịu dàng nồng hậu của người phụ nữ Việt Nam.

                Như vậy, qua kết cấu song hành bằng việc sử dụng hai hình tượng “sóng” và “em” vừa quyện hòa, vừa tách biệt, tác giả Xuân Quỳnh đã diễn tả về một tình yêu vừa mang vẻ đẹp hiện đại mới mẻ, vừa đậm chất truyền thống qua lăng kính độc đáo của người phụ nữ say đắm trong tình yêu. Ba khổ thơ tuy không quá dài nhưng cũng đủ để ta thấy được một tâm hồn yêu hết mình, sống hết mình với tình yêu của nữ sĩ Xuân Quỳnh. Tiếng thơ ấy cũng chính là nỗi lòng của bao người đang yêu và được yêu, đặc biệt là những thanh niên trẻ tuổi giàu khát vọng yêu. Bài thơ giàu ý nghĩa nhân sinh: giáo dục con người cái đẹp cái tốt, cái cao quí. Bài thơ còn là quan niệm đúng đắn của nữ sĩ về tình yêu chân chính phù hợp với truyền thống dân tộc. Giữa những năm chiến tranh đầy máu lữa, thơ tình Xuân Quỳnh đã làm người ta tin vào sự sống, tin vào tình yêu hơn nữa.