43 Nguyễn Thanh Mai Tuyên

 

( Tranh ảnh minh họa bài " Đất Nước" của nhóm vẽ: 32 Vũ Hoàng Anh Thư, 14 Trần Lan Hương, 07 Nguyễn Thái Quang Duy, 03 Võ Thụy Anh)

ĐỀ 02: Phân tích đoạn thơ ”Em ơi em ... của ca dao thần thoại” để thấy rõ tư tưởng ”Đất Nước là của Nhân dân”

Bài làm

"Quê hương là gì hả mẹ

Mà cô giáo dạy phải yêu?

Quê hương là gì hả mẹ

Ai đi xa cũng nhớ nhiều?"

( Đỗ Trung Quân )

          Quê hương là tiếng gọi thân thương, quê hương là tiếng gọi xao động lòng người.Trong trái tim mỗi người luôn có một khoảng dành riêng cho quê hương, đất nước. Chính vì vậy, đất nước luôn là nguồn cảm hứng vô tận, là hình tượng trữ tình lớn mà qua đó các nhà thơ gieo vào đó những tâm tư tình cảm của mình về lòng yêu quê hương, đất nước. Đến với "Đất Nước" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, ta nhận ra đó không phải là một thứ xa vời khó chạm vào mà bắt nguồn từ những điều bình dị nhất, trong đó có Nhân dân. Qua đó, nhà thơ gửi gắm một tư tưởng bình dị mà cao đẹp: "Đất Nước là của Nhân dân" được thể hiện qua đoạn thơ sau:

"Em ơi em

....

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại"

(Nguồn:m.trithucvn.net)

        Đoạn trích "Đất Nước" được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là bản hòa ca được hoàn thành ở chiến khu Trị-Thiên năm 1971. Giữa khói bom lửa đạn, " Đất Nước" ra đời như sự thức tỉnh của tuổi trẻ, sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược. Đến với" Đất Nước" ta sẽ nhận ra " Lòng yên nước ban đầu là lòng yêu những vật tầm thường nhất"-Ê-ren-bua. Vì nó bắt nguồn từ cuộc sống, từ nhân dân. Qua đó khẳng định tư tưởng " Đất Nước của Nhân dân" và ghi nhận đóng góp của nhân dân trong nhiều phương diện.Nổi bật là đóng góp về phương diện lịch sử.Từ hành trình đi tìm lời lí giải về nguồn gốc của Đất Nước và trả lời cho những câu hỏi Đất Nước tồn tại ở đâu, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng tiếp tục đi tìm lời lí giải cho câu hỏi " Ai đã làm nên Đất Nước?"

        Mở đầu, nhà thơ đã khái quát những tâm tư tình cảm sâu sắc dành cho Đất Nước:

"Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

Vào bốn nghìn năm Đất Nước"

       "Em ơi em" là tiếng gọi thân thương, trìu mến, là tiếng gọi chung đối với mọi người cũng như chính bản thân của nhà thơ rằng trước khi nhìn về một tương lai xa thì hãy nhìn lại quá khứ.Lời nhắn nhủ nhẹ nhàng dẫn dắt người đọc vào "bốn nghìn năm" lịch sử, gợi nhắc về bề dày lịch sử trong quá trình gian nan xây dựng và giữ gìn đất nước dài đằng đẵng của dân tộc ta. Đó chính là những năm tháng Đất Nước sinh ra, lớn lên và vững mạnh nhờ những đóng góp to lớn của nhân dân.

          Ở những câu thơ tiếp theo, nhà thơ đã ca ngợi công lao của nhân dân đối với Đất Nước:

"Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con

Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh"

 

(Nguồn:m.trithucvn.net)

           Đất Nước là sự tiếp nối vững chắc giữa các thế hệ quá khứ- hiện tại – tương lai. Cụm từ " năm tháng nào" chỉ dù ở thời điểm nào, ở bất cứ đâu, hay bất kì ai đều cống hiến công lao của mình trong việc bảo vệ Đất Nước.Nhân dân ta chịu thương, chịu khó, bên cạnh xây dựng tổ ẩm gia đình, họ còn xây dựng lên Đất Nước.Họ là những người giàu đức hi sinh: dám sống và ra đi vì Tổ quốc. Khi có giặc, nếu như " người con trai ra trận" tạm gác lại những tình cảm riêng tư vì nghĩa lớn thì con gái " trở về nuôi cái cùng con" trở thành một hậu phương vững chắc cho chồng ở nơi chiến trường xa. Từ bao đời nay, người phụ nữ Việt Nam không chỉ toát lên vẻ đẹp thủy chung, son sắt, đảm đang , hết mình vì gia đình mà còn trở nên kiên cường hơn bao giờ hết khi" giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh".Câu thơ ngắn gọn nhưng lại ca ngợi được những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam" Giỏi việc nước, đảm việc nhà". Điều đó còn thể hiện tư tưởng hiện đại hòa quyện cùng nét đẹp truyền thống dưới ngòi bút nhà thơ.

 (Nguồn:m.trithucvn.net)

          Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh chính Nhân dân đã hóa thân làm nên Đất Nước:

"Nhiều người đã trở thành anh hùng

Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ

Nhưng em biết không

Có biết bao người con gái, con trai

Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước"

          Nhà thơ đã ca ngợi những phẩm chất cao đẹp của những người hùng bình dị trong cuộc sống đời thường, trong gian lao chiến đấu.Có người để lại danh tiếng nhưng có cả những anh hùng liệt sĩ vô danh, nhưng chính họ đã làm nên lịch sử dân tộc.Câu hỏi tu từ " nhưng em biết không" mang giọng điệu tâm tình, trìu mến không chỉ thể hiện những công lao to lớn của Nhân dân mà còn đặc biệt nhắc đến hình ảnh "con gái, con trai, giống ta lứa tuổi" . Đó chính là tuổi trẻ, là thế hệ " Gánh vác phần người đi trước để lại-Dặn dò con cháu chuyện mai sau" mà nhà thơ nhắc đến để ca ngợi công lao tuổi trẻ và nhắc nhở chân thành về việc giữ gìn, bảo vệ, phát huy dòng chảy truyền thống lịch sử bền bỉ của dân tộc.

          Hi sinh lớn lao là vậy, nhưng đó lại là sự hiến dâng cao đẹp,cặp tính từ " giản dị , bình tâm" đặt liền nhau gợi sự nhẹ tênh, thanh thản, dù cho đó là những anh hùng vô danh "không ai nhớ mặt đặt tên" cũng không có sử sách nào ghi lại nhưng " họ đã làm ra Đất Nước". Cụm từ " làm ra" mang nhiều sức gợi, đó là sự kết tinh trong cả một bề dày lịch sử dài đằng đẵng của dân tộc, là sự tiếp nối giữa thế hệ này và thế hệ khác, là sản phẩm tinh thần và vật chất của bao tầng lớp Nhân dân tạo nên bằng đôi tay, khối óc và bằng những trái tim yêu thương. Đó là sự hi sinh thiêng liêng, cống hiến thầm lặng từ khi Đất Nước ra đời, tồn tại và phát triển bao đời nay của Nhân dân ta.

(Nguồn:m.trithucvn.net)

           Nhân dân không chỉ làm nên lịch sử dân tộc mà còn làm nên chiều sâu văn hóa dân tộc:

"Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân

Đất nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại"

          Hình tượng Nhân dân ở đoạn thơ này được nhà thơ khái quát hóa bằng việc sử dụng đại từ nhân xưng" họ" để chỉ toàn thể quần chúng Nhân dân, cả một dân tộc, như khẳng định sự hiện diện của Nhân dân xuyên suốt các thời kì lịch sử, từ thế này sang thế hệ khác. Chính Nhân dân là người lưu truyền, gìn giữ văn hóa Đất Nước, đó là những hành động: " giữ, truyền, chuyền, gánh, đắp, be, chống, đánh,..." được liệt kê liên tiếp thể hiện những đóng góp to lớn của Nhân dân từ khi Đất Nước tồn tại và phát triển đến ngày nay. Từ truyền lại những thành tựu của nền văn minh lúa nước đến chuyền cho nhau những hơi ấm, ánh sáng, ngọn lửa để xua tan đi cái lạnh, bóng tối, giúp nấu chín thức ăn.Từ truyền cho nhau những bản sắc văn hóa dân tộc như giọng điệu, tiếng nói đến sáng tạo ra những địa danh tên làng xã. Nhân dân còn là những người chống thù trong, giặc ngoài để bảo vệ Đất Nước. Tất cả những điều đó đã hòa quyện lại như một lời khẳng định chắc nịch: Chính Nhân dân là những người đã kiến tạo và bảo tồn vẻ đẹp tinh thần, tư tưởng và những giá trị vật chất, văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

 (Nguồn:m.trithucvn.net)

         Từ những mạch suy tưởng trên dẫn đến những tư tưởng trung tâm của đoạn trích và cũng là của bản trường ca " Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân".Như một bản năng, nhà thơ trở về với cội nguồn phong phú đẹp đẽ của văn hóa, văn học dân gian mà tiêu biểu là ca dao. Đó chính là " Đất Nước của ca dao thần thoại" mang vẻ đẹp tinh thần và đời sống của Nhân dân đồng thời còn tạo nên một vẻ đẹp huyền diệu, nên thơ.Âm hưởng của đoạn thơ hào hùng như những âm vang của lịch sử để ngợi ca truyền thống dân tộc.Nhà văn Ê-ren-bua từng nói:" Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc". Thật vậy, từ yêu nước, Nhân dân mới cùng nhau đấu tranh, xây dựng và bảo tồn những giá trị truyền thống cao đẹp, từ xây dựng đời sống văn hóa con người, Nhân dân xây dựng nên Đất Nước. Chính vì vậy, Đất Nước là của Nhân dân, do Nhân dân làm chủ và lớn mạnh vì Nhân dân.

 

(Nguồn:m.trithucvn.net Nguồn:m.trithucvn.net)

          "Đất Nước của Nhân dân" là một tư tưởng mới mẻ được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thổi hồn văn học Việt Nam trong những giai đoạn kháng chiến chống Mỹ.Dưới ngòi bút giàu chất suy tư sâu lắng hòa quyện cùng chất chính luận và chất trữ tình, đoạn trích "Đất Nước" được tạo nên bởi chính cuộc đời của những con người bình dị vô danh đã hóa thân tạo nên dáng hình Đất Nước.Đoạn thơ ghi dấu ấn trong lòng người đọc bởi cảm xúc thơ chân thành, giọng điệu tâm tình cùng những ngôn ngữ bình dị, giàu sức gợi đã làm bật lên vẻ đẹp của con người Việt Nam: cần cù lao động, đoàn kết, yêu thương, chia sẻ,...Thể thơ tự do đã giúp nhà thơ gợi tả được hết tấm lòng mình trong từng câu chữ và thể hiện thái độ biết ơn đối với Nhân dân.

          Thơ hay là cùng một lúc phải đạt được cả ba phẩm chất: giản dị, xúc động và ám ảnh. " Đất Nước" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm chính là một bài thơ như thế.Bằng việc đưa ta về không gian lịch sử " bốn nghìn năm" cùng những thước phim thuở ban đầu của quá trình dựng nước và giữ nước, nhà thơ còn điểm tô nên những truyền thống văn hóa lâu đời tốt đẹp được lưu truyền bởi Nhân dân. Qua đó, khẳng định tư tưởng cốt lõi:" Đất Nước của Nhân dân" vì Nhân dân dạy cho chúng ta đạo lí sống ở đời: Dạy con người phải biết yêu thương, quý trọng tình nghĩa, phải biết đặt giá trị tinh thần cao hơn vật chất, dạy ta phải có ý chí bền bỉ, biết đấu tranh bảo vệ Đất Nước,... Từ đó nhắc nhở đến thế hệ như em ngày nay cần biết tôn trọng, giữ gìn và phát huy những truyền thống tốt đẹp của Nhân dân ta để lại, đồng thời phải luôn giữ gìn bản sắc dân tộc " hòa nhập nhưng không hòa tan", biết chọn lọc những bản sắc văn hóa tiến bộ, phù hợp với xã hội hiện đại ngày nay.

_HẾT_