28 Lê Thị Kim Phượng

( Tranh ảnh minh họa bài "Việt Bắc" của nhóm vẽ: 32 Vũ Hoàng Anh Thư, 14 Trần Lan Hương, 07 Nguyễn Thái Quang Duy, 03 Võ Thụy Anh)

Đề 6: Cảm nhận 12 câu Khổ 3 (Mình đi... Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa?) để thấy rõ tâm tình của người ở lại:

Bài làm

 (Nguồn: 12A3, Trường THPT VÕ THỊ SÁU)

         Tố Hữu là nhà thơ trữ tình chính trị, là lá cờ đầu của thơ ca Cách mạng Việt Nam. Thơ Tố Hữu thể hiện lẽ sống lớn, tình cảm lớn của con người cách mạng. Thơ ông đậm đà tính dân tộc cả trong nội dung và hình thức thể hiện. Bài thơ "Việt Bắc" là đỉnh cao của thơ Tố Hữu và đồng thời cũng là đỉnh cao của thơ ca kháng chiến chống Pháp. Có thể nói "Việt Bắc" không chỉ là khúc tình ca mà còn là khúc hùng ca thiết tha, ân tình của nhà thơ đối với khu căn cứ địa của cách mạng Việt Bắc. Điều này được thể hiện rõ qua khổ thơ thứ ba lời tâm tình của người ở lại- người dân Việt Bắc và những ngày kháng chiến đã đồng cam cộng khổ cùng cán bộ trong suốt mười lăm năm:

“Mình đi, có nhớ những ngày

Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù

Mình về, có nhớ chiến khu

Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai?

Mình về, rừng núi nhớ ai

Trám bùi để rụng, măng mai để già

Mình đi, có nhớ những nhà

Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son

Mình về, còn nhớ núi non

Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh

Mình đi, mình có nhớ mình

Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?”

         Việt Bắc là khu căn cứ địa kháng chiến được thành lập từ năm 1940, gồm sáu tỉnh viết tắt là “Cao-Bắc-Lạng-Thái-Tuyên-Hà”. Nơi đây, cán bộ chiến sĩ và nhân dân Việt Bắc đã có mười lăm năm gắn bó keo sơn, thiết tha, nghĩa tình (1940-1954). Sau hiệp định Giơ-ne-vơ được kí kết, hoà bình lập lại ở miền Bắc. Tháng 10 năm 1954, ngay sau cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc thắng lợi, các cơ quan Trung ương của Đảng và Chính phủ từ Việt Bắc về lại thủ đô Hà Nội. Tố Hữu cũng là một trong số những cán bộ kháng chiến từng sống và gắn bó nhiều năm với Việt Bắc, nay từ biệt chiến khu Việt Bắc để về xuôi. Nhân sự kiện đó, Tố Hữu sáng tác “Việt Bắc” để ghi lại tình cảm lưu luyến, gắn bó giữa cán bộ và nhân dân Việt Bắc, giữa miền ngược và miền xuôi. Đồng thời khẳng định tình cảm thuỷ chung của người cán bộ về xuôi với nhân dân Việt Bắc, với cuộc kháng chiến với cách mạng. Bài thơ được trích trong tập “Việt Bắc” (1947-1954) gồm có 2 phần: phần đầu tái hiện những kỉ niệm cách mạng và kháng chiến; phần sau gợi viễn cảnh tươi sáng của đất nước và ngợi ca công ơn của Đảng, Bác Hồ đối với dân tộc.Qua khổ thơ thứ ba, tác giả đã mượn lời hỏi của người ở lại để gợi nhắc những kỉ niệm ở Việt Bắc trong quãng thời gian mười lăm năm kháng chiến gắn bó.

          Bốn câu thơ đầu là lời gợi nhắc những kỷ niệm về một thời kháng chiến gian khổ mà cán bộ và nhân dân đã từng trải qua, đó là lúc “ta” và “mình” cùng chịu đựng và sẻ chia ngọt bùi:

“Mình đi, có nhớ những ngày

Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù

Mình về, có nhớ chiến khu

Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai?”

           Lời nói mộc mạc giản dị, như thủ thỉ mà rót vào lòng người đi mình đi có nhớ rất ngọt ngào sâu lắng, mà lại thân thương gần gũi. Những ngày đó là khoảng thời gian gắn bó cuộc đời mình với chiến đấu với Việt Bắc và cả đồng bào Việt Bắc. Câu thơ mang dáng dấp của câu hỏi tu từ, cũng đồng thời gợi ra một khoảng thời gian ký ức đong đầy nhớ thương của đồng bào Việt Bắc và cán bộ cách mạng. Tác giả đã liệt kê ra những khung cảnh thiên nhiên hoang sơ, thời tiết khắc nghiệt nơi núi rừng Việt Bắc. Qua đó khắc họa những khó khăn mà nhân dân Việt Bắc cùng cán bộ kháng chiến đã cùng nhau trải qua trong mười lăm năm gắn bó. Hơn nữa nghệ thuật đối lập “mưa nguồn suối lũ”, “những mây cùng mù” đã gợi lên hình ảnh thiên nhiên Việt Bắc rất đỗi thơ mộng và trữ tình. Trong khung cảnh quen thuộc ấy hình ảnh “miếng cơm chấm muối”, “ mối thù nặng vai”gợi ra những tháng ngày khó khăn gian khổ và đầy thiếu thốn. Mặc dù trông gian lao thế nhưng họ cùng chung chí hướng ,cùng chung lý tưởng đó là mối thù sâu nặng đối với những kẻ cướp nước. Câu thơ thấp thoáng niềm tự hào, bởi mình và ta đã cùng nhau sát cánh trải qua những tháng ngày gian khổ sống chết bên nhau.

          Qua bốn câu thơ tiếp theo, tác giả muốn gợi nhắc về tình nghĩa sâu nặng, thắm thiết giữa nhân dân Việt Bắc với cách mạng và kháng chiến:

“Mình về, rừng núi nhớ ai

Trám bùi để rụng, măng mai để già

Mình đi, có nhớ những nhà

Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son”

          Tất cả những điều đó như lần lượt theo dòng hồi ức mà tràn về trong nỗi nhớ của cả người đi lẫn người ở. Câu hỏi với sự ám ảnh của người đi người về cứ xoáy sâu vào tâm trí của người đọc. Qua nghệ thuật nhân hóa “rừng núi nhớ ai” nỗi nhớ như bao trùm lan tỏa khắp không gian của núi rừng Việt Bắc, rừng núi cũng dường như gần ngơ trước nỗi buồn chia xa. Nhà thơ Tố hữu thật tinh tế khi lấy " trám và măng" để gợi tả nỗi nhớ. Bởi đó là hai sản vật quen thuộc của núi rừng Việt Bắc: người ở lại đã lấy sự thừa thãi của cảnh vật để diễn tả nỗi trống vắng trong tâm hồn. Mình về khiến núi rừng Việt Bắc trở nên trống trải buồn bã đến lạ thường. Cách giãi bày nỗi nhớ rất mộc mạc, giản dị ,chân thành mà tha thiết. Bên cạnh đó hình ảnh những nếp nhà Việt Bắc cũng được nhắc đến trong ý thơ. Tác giả đã đảo " hắt hiu" lên đầu câu để nhấn mạnh sự vắng vẻ hoang vu của núi rừng Việt Bắc. Hình ảnh lau xám dường như rất quen thuộc đối với núi rừng hoang sơ :

“Ai đi biên giới cho lòng ta theo với

Trăm ngàn lâu lau trắng có một mình”

          Thủ pháp đối lập giữa hình ảnh trong câu thơ " hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son" đã thể hiện đậm nét sự thủy chung, son sắt bền lòng của tình quân dân trên mảnh đất này. Nhìn từ xa đó là những ngôi nhà có sự heo hút ,nghèo nàn, đơn sơ nhưng ẩn sâu bên trong lại là trái tim ấm áp và tình cảm sắt son của đồng bào Việt Bắc. Hình ảnh “tấm lòng son “khiến ta gợi nhớ đến vẻ đẹp của người phụ nữ phong kiến trong thơ của Hồ Xuân Hương:

"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son"

         Những năm tháng gian nan vất vả thiếu thốn, khó tránh khỏi những đau thương khắc nghiệt của cuộc sống, ngọn lửa chiến tranh vẫn còn cháy dữ dội những ngày tháng vẫn còn phải kháng Nhật thuở còn Việt Minh như đã in sâu trong tiềm thức trong trí nhớ:

“Mình về, còn nhớ núi non

Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh

Mình đi, mình có nhớ mình

Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?”

          Câu lục tác giả đã sử dụng cách xưng hô vô cùng độc đáo: ba từ “mình” diễn tả hai ngôi hai ,từ “mình “đầu tiên ở ngôi thứ hai từ “mình” thứ ba ở ngôi thứ nhất. Từ đó tác giả muốn thể hiện “ta với mình “tuy hai mà một, quấn quýt gắn bó không thể tách rời. Câu tám đã khép lại đoạn thơ là nỗi nhớ về những địa danh lịch sử bằng nghệ thuật liệt kê. Đó là những địa danh, địa điểm vô cùng quen thuộc có ý nghĩa đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Câu thơ đã gợi nhắc đến hai địa danh nổi tiếng gắn liền với hai sự kiện quan trọng diễn ra ở Việt Bắc. Địa điểm thứ nhất là sự kiện cây đa Tân Trào . Đó là nơi đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân (tiền thân của quân đội nhân dân Việt Nam) làm lễ xuất quân lúc đầu chỉ có 34 thành viên, sau đó đã trở thành một quân đội lớn mạnh. Địa điểm thứ hai là mái đình Hồng Thái, nơi bác chủ trì cuộc họp quyết định cách mạng tháng tám . Chính quyết định sáng suốt này mà cuộc kháng chiến chống Pháp thành công giành lại độc lập tự do cho nước nhà. Có lẽ tác giả nhắc lại những địa danh lịch sử nhằm nhấn mạnh câu hỏi để nhắc nhở và khẳng định Việt Bắc chính là cái nôi của cách mạng, là thủ đô của kháng chiến.

         “Việt Bắc” là bản tổng kết bằng thơ về cuộc kháng chiến chống Pháp, là khúc hùng ca và cũng là bản tình ca về truyền thống anh hùng, bất khuất, ân nghĩa, chung thủy của Cách mạng, của dân tộc ta. Bài thơ là một bức tranh toàn cảnh về thiên nhiên, con người, cuộc sống, lao động và chiến đấu của chiến khu Việt Bắc trong suốt 15 năm.Đó là tiếng lòng của nhà thơ, của những người Việt Nam trong kháng chiến, của cả dân tộc đối với nhân dân, với kháng chiến, với Cách mạng, với Đảng và Bác Hồ. “Việt Bắc” khắc họa rõ nét vẻ đẹp tâm hồn, tính cách con người Việt Nam luôn sống gắn bó, thủy chung, lạc quan cho dù trong những ngày gian khó hay hạnh phúc. Kết cấu theo lối đối đáp “mình”-“ta” vốn quen thuộc trong văn học dân gian, Điều đó khiến cho bài thơ giống như cấu tứ của ca dao: cuộc chia tay nhân dân Việt Bắc giống như cuộc chia tay của đôi lứa với hai nhân vật “mình” và “ta”.Tố Hữu đã sáng tạo ra một hoàn cảnh đặc biệt để bộc lộ cảm xúc, dạt dào. Âm điệu ngọt ngào, êm ái, trở đi trở lại nhịp nhàng như lời ru, đưa người đọc vào thế giới tâm tình đằm thắm.Thể thơ lục bát được vận dụng tài tình vừa tạo ra âm hưởng thống nhất vừa biến hóa đa dạng.Nhịp thơ, điệp cấu trúc, gieo vần, nhạc điệu khi nhanh, khi chậm, khi trầm lắng tha thiết nỗi nhớ ,khi hào hùng dồn dập... Những hình ảnh thơ dung dị quen thuộc, tiêu biểu cho cảnh vật và con người Việt Bắc.

         “Việt Bắc” - khúc hùng ca đậm đà tính dân tộc Việt Nam, mang trong mình đầy đủ phong cách thơ của Tố Hữu: trữ tình, lãng mạn, chính trị, tác phẩm “Việt Bắc” đã đánh dấu bước ngoặc lớn trong sự nghiệp thơ ca của ông. Bài thơ để lại cho biết bao độc giả những cảm xúc sâu lắng qua những lời tâm tình của kẻ ở người về. Thi phẩm độc nhất này hay cả hồn lẫn xác, đọc từng câu thơ ta như được cuốn vào tâm xoáy của bão táp cảm xúc, hay nói cách khác là cảm xúc được thăng hoa. Bài thơ “Việt Bắc” in dấu ấn của thời đại và luôn sống mãi ở đời, khẳng định tiếng thơ “trữ tình” của Tố Hữu trên diễn đàn văn học Việt Nam, không những thế bài thơ còn góp phần thêm màu mỡ cho nền văn học Việt Nam ngày càng phát triển.