24 Quách Thanh Như

 

( Hình ảnh minh họa cho bài thơ "Việt Bắc" bởi 18 Nguyễn Ôn Mỹ Linh )

Đề 10: Cảm nhận đoạn 7 (Nhớ khi...Nhị Hà) để thấy rõ cảnh chiến khu Việt Bắc trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.

“Nhớ khi giặc đến giặc lùng

Rừng cây, núi đá ta cùng đánh Tây.

Núi giăng thành lũy sắt dày

Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù.

Mênh mông bốn mặt sương mù

Đất trời ta cả chiến khu một lòng.

Ai về ai còn nhớ không?

Ta về ta nhớ Phủ Thông, đèo Giàng

Nhớ sông Lô, nhớ phố Ràng

Nhớ từ Cao – Lạng, nhớ sang Nhị Hà…”

                                                  (Việt Bắc - Tố Hữu)

(Nguồn: https://thuthuat.taimienphi.vn/phan-tich-doan-trich-bai-tho-viet-bac-39502n.aspx)

Bài làm

         Văn học là tấm gương phản ánh trung thành hiện thực khách quan qua lăng kính chủ quan của người nghệ sĩ luôn hướng tới đối tượng là con người. Nói như Nguyễn Minh Châu: “Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người”. Hình ảnh con người đã trở thành trung tâm, là đề tài, là nguồn mạch không bao giờ vơi cạn cho nhiều tác phẩm văn học giai đoạn 1945-1975, hình ảnh đó chính là hình tượng những người lính ngày đêm chiến đấu trên mặt trận vũ trang. Có rất nhiều nhà thơ viết về đề tài người lính, trong đó ta không thể không nhắc đến Tố Hữu – người được tôn vinh là cây đại thụ, là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Ông để lại cho đời một kho tàng tác phẩm đồ sộ với bảy tập thơ lớn. Thơ ông nổi tiếng với phong cách trữ tình – chính trị, nghiêng về truyền thống, đậm đà tính dân tộc. Trong các tác phẩm của thi sĩ Tố Hữu, “Việt Bắc” là đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông, nổi bật nhất là đoạn trích dưới đây là lời của người Cách mạng về xuôi tái hiện lại khung cảnh chiến đấu chống các trận càn quét của giặc ở chiến khu của quân và dân ta và vai trò của căn cứ địa Việt Bắc trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Pháp:

“Nhớ khi giặc đến giặc lùng

…

Nhớ từ Cao – Lạng, nhớ sang Nhị Hà…”

(Nguồn:https://www.google.com.vn/url?sa=i&url=http%3A%2F%2Fwww.baohagiang.vn%2Fvan-hoa%2F201510%2Fde-hinh-anh-nhung-mien-di-san-viet-bac-mai-an-tuong-va-vang-xa-644017%2F&psig=AOvVaw3ojSNEEyT1fTDgT3xiMHGz&ust=1637138651425000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxqFwoTCPDR7_S-nPQCFQAAAAAdAAAAABAW)

         Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, miền Bắc được giải phóng. Tháng 10 – 1954, các cơ quan Trung ương Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt bắc trở về Hà Nội, nhân sự kiện lịch sử trọng đại này, Tố Hữu đã sáng tác thi phẩm “Việt Bắc”. “Việt Bắc” là bản hùng ca, khúc tình ca về con người và cuộc chiến đấu đầy máu lửa mà cội nguồn là lòng yêu nước và đạo nghĩa thủy chung dân tộc.  Cảm hứng sáng tác được khơi gợi từ cuộc chia tay lưu luyến giữa những người về xuôi và nhân dân Tây Bắc, người chiến sĩ không nỡ rời xa miền rừng núi, chỉ muốn lưu lại mãi trong trái tim bóng hình của một Tây Bắc mỹ lệ. Mạch hồi tưởng của người chiến sĩ đi từ hiện tại ngược dòng thời gian trở về quá khứ để hồi niệm và tái hiện lại những kỉ niệm chiến đấu can trường, gian khổ và ghi sâu ân tình của con người kháng chiến, của Đảng, của Bác Hồ vĩ đại. Kết cấu bài thơ có sự hô ứng qua hai đại từ mình – ta quen thuộc của ca dao giao duyên. Mối tình Việt Bắc và người cách mạng được người thi sĩ diễn tả như mối tình riêng của đôi lứa yêu nhau được lồng ghép khéo léo trong thể thơ lục bát uyển chuyển, giàu tính nhạc.

         Ký ức của Tố Hữu về thời kỳ mưa bom bão đạn hiện lên như một cuốn phim về những kỷ niệm chiến đấu nơi Việt Bắc gian nan, hiểm trở. Trong cuốn phim ấy, hình ảnh chiến khu Việt Bắc trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến hiện ra với vai trò chủ chốt của cuộc chiến, là một thế mạnh cho quân ta về địa thế:

 

“Nhớ khi giặc đến giặc lùng

Rừng cây, núi đá ta cùng đánh Tây.

Núi giăng thành lũy sắt dày

Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù.”

(Nguồn:https://www.google.com.vn/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Ftoplist.vn%2Ftop-list%2Fbai-van-phan-tich-bai-tho-viet-bac-cua-to-huu-hay-nhat-37305.htm&psig=AOvVaw3ojSNEEyT1fTDgT3xiMHGz&ust=1637138651425000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxqFwoTCPDR7_S-nPQCFQAAAAAdAAAAABAi)

         Âm hưởng của đoạn thơ chuyển đổi nhanh, mạnh làm sống lại một thời chiến tranh mưa bom bão đạn. “giặc đến giặc lùng” là thời điểm quân thù lùng sục vô cùng gắt gao hòng triệt tiêu phong trào cách mạng, chúng ráo riết tìm bộ đội ta ở khắp nơi, tiến đánh chiến khu vô cùng khốc liệt. Chữ “giặc” được điệp lại kết hợp với hai động từ “đến” và “lùng” đã tố cáo tội ác dã man của thực dân Pháp. Chúng giết người, càn quét khắp nơi, đốt nhà,… khắp nơi là cái chết của những người vô tội, là những người mẹ mất con mãi mãi, những đứa trẻ lớn lên không bao giờ nhìn thấy cha mẹ thân yêu. Nỗi đau ấy như thấm vào cả đất trời và cây cỏ, đến mẹ thiên nhiên cũng phải tức giận trước tội ác tày trời của chúng và trở thành một lực lượng hùng hậu cùng bộ đội đánh giặc: “Rừng cây, núi đá ta cùng đánh Tây”. Hai chữ “rừng” và “núi” được lặp đi lặp lại đến năm lần, nó rải kín câu thơ, rải kín đất Việt Bắc thể hiện sự gắn bó giữa thiên nhiên và con người trong cuộc kháng chiến. Giữa núi rừng hoang vu, địa thế hiểm trở, hùng vĩ đã trở thành căn cứ địa vững chắc tiếp thêm sức mạnh cho quân ta, giúp ta chiến thắng kẻ thù hung ác, hùng mạnh. Một loạt các động từ như “giăng, che, vây” và nghệ thuật tiểu đối, nhân hóa có tác dụng cụ thể hóa vai trò của địa thế. Từng dãy núi cao vút, lởm chởm trở thành bức tường sắt kiên cố, rừng rậm uy nghiêm trở thành áo giáp cho bộ đội và là cái bẫy đối với quân thù. Cái trùng trùng điệp điệp của rừng, cái khí thế hiên ngang kiêu hùng của những vách núi đã làm cho biết bao kẻ thù khiếp sợ. Quả thật Việt Bắc đã trở thành “địa linh nhân kiệt” kể từ đó. Qua đó càng làm sáng tỏ thêm nhận định: Việt Bắc là cái nôi của cách mạng dân tộc ta.

         Để chiến thắng được sự tàn bạo của kẻ thù, quân dân ta phải đoàn kết, đồng lòng chiến đấu, hai câu thơ tiếp theo đã thể hiện sự gắn bó bền vững của quân ta:

“Mênh mông bốn mặt sương mù

Đất trời ta cả chiến khu một lòng.”

(Nguồn:https://www.gettyimages.ca/detail/photo/early-morning-in-bac-son-valley-lang-son-vietnam-royalty-free-image/1156642362)

       

        Nghệ thuật đảo ngữ “Mênh mông bốn mặt sương mù” kết hợp từ láy “mênh mông” nhấn mạnh không gian rộng lớn, đậm đặc sương mù góp phần che giấu bộ đội Việt Bắc. Cụm từ “bốn mặt sương mù” không chỉ nói về thiên nhiên vùng núi rừng Việt Bắc mà còn chỉ ra cho độc giả thấy những khó khăn bao trùm lấy những người lính. Biện pháp nhân hóa “Đất trời ta cả chiến khu một lòng” khẳng định tinh thần đoàn kết, gắn bó chiến đấu giữa thiên nhiên và con người, tất cả cùng sát cánh với nhau như những người đồng đội. Qua hai câu thơ, Tố Hữu thể hiện lòng tự hào trước sức mạnh của dân tộc ta. Khi Tổ quốc cần ta, khi quê hương kêu gọi, thiên nhiên và con người sát cánh đồng lòng chiến đấu, cùng quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh.

         Sức mạnh của tình người, của khối đại đoàn kết dân tộc đã làm nên những chiến công vang dội, hàng loạt những địa danh vang lên, mỗi nơi đều gắn với một thắng lợi vinh quang và mang âm vang chiến thắng:

“Ai về ai còn nhớ không?

Ta về ta nhớ Phủ Thông, đèo Giàng

Nhớ sông Lô, nhớ phố Ràng

Nhớ từ Cao – Lạng, nhớ sang Nhị Hà…”

(Nguồn:https://www.gettyimages.ca/detail/news-photo/an-army-encampment-at-dien-bien-phu-in-north-west-vietnam-news-photo/3166860)

         Từng dòng thơ gợi lại chiến thắng hào hùng, hừng hực khí thế của dân tộc, khiến cho người đọc không khỏi tự hào khi tưởng tượng ra khung cảnh chiến thắng trải dài khắp miền Bắc. Mở đầu cho bốn dòng thơ là đại từ phiếm chỉ “ai” được điệp lại hai lần kết hợp với câu hỏi tu từ “Ai về ai có nhớ không?” là một cách để người cán bộ kháng chiến ôn lại chiến thắng và nhắc nhở mọi người đừng quên không khí đánh giặc. Thi sĩ Tố Hữu đã khéo léo lồng ghép nghệ thuật liệt kê: “Phủ Thông, đèo Giàng”, “sông Lô”, “phố Ràng”, “Cao – Lạng”, “Nhị Hà” và điệp cấu trúc để tái hiện những trận đánh oanh liệt, những dấu mốc quan trọng như ở “Phủ Thông, đèo Giàng” là nơi đã diễn ra các trận hồi đầu cuộc kháng chiến chống pháp. Trận sông Lô đánh tàu chiến Pháp trong chiến dịch Việt Bắc và trận đánh đồn phố Ràng. Cao - Lạng: Cao Bằng và Lạng Sơn, năm 1950 ta mở chiến dịch giải phóng biên giới Việt - Trung. Nhịp thơ ngắn, linh hoạt, có lúc 3/3, có khi 4/4 tạo nên âm hưởng mạnh, dồn dập thể hiện niềm vui, niềm tự hào dân tộc. Tác giả đã khéo léo sử dụng điệp từ “nhớ” cùng với những cụm từ “nhớ từ”, “nhớ sang” thể hiện nỗi nhớ trào dâng trong lòng tác giả, một nỗi nhớ da diết về chiến thắng oanh liệt của dân ta, về những tháng năm mịt mù khói lửa, về những người anh em đã ngã xuống mảnh đất Tây Bắc. Qua đó, bốn câu thơ thể hiện những kí ức của tác giả khi chiến đấu ở chốn rừng thiêng Tây Bắc.

         Qua ngòi bút tài hoa của Tố Hữu, đoạn trích đã truyền tải những tình cảm sâu nặng, lưu luyến, gắn bó giữa cán bộ và nhân dân Việt Bắc, giữa miền ngược và miền xuôi, giữa con người và chốn núi rừng Tây Bắc. Đồng thời là bản nhạc  hào hùng, vang dội về một thời kháng chiến đầy máu lửa tuy đã qua nhưng vẫn còn sống mãi theo năm tháng. Tài năng của người thi sĩ càng nổi bật hơn qua việc sử dụng nhuần nhuyễn thể thơ lục bát vừa tạo ra âm hưởng thống nhất, vừa biến hóa đa dạng, giọng thơ và hồn thơ nhẹ nhàng mang đậm âm hưởng của xứ Huế thân yêu. Nhịp thơ và các biện pháp nghệ thuật như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, từ láy khiến cho ẩm hưởng bài thơ khi cao trào cuồn cuộn nhấp nhô như sóng biển, khi thì dịu dàng, êm đềm như hoàng hôn trên biển.

         Có thể nói “Việt Bắc” hội tụ đủ các tinh hoa của thơ mới, thơ ca thế giới cổ điển và hiện đại. Thi phẩm là sự kết hợp hài hòa của tính dân tộc, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, mang một cái chất rất riêng mà chỉ có ở thơ Tố Hữu. Tố Hữu đã rất thành công trong việc khắc họa hình tượng người lính qua bài thơ “Việt Bắc”, thi phẩm không chỉ có những trận chiến máu lửa mà còn có đủ các yếu tố nhạc, họa, đưa tên tuổi Tố Hữu lên một tầm cao mới. Cuốn nhật kí về những lần sát cánh của bộ đội và con người, thiên nhiên nơi núi rừng Tây Bắc sẽ sống mãi cùng với bao thế hệ như một lời nhắc nhở thế hệ măng non phải luôn nhớ ơn công lao của những người đi trước, phải biết trân trọng nền hòa bình mà ta đang có.