21 Nguyễn Minh Nhật

(tranh ảnh minh họa bài "Đất Nước" của nhóm vẽ: 32 Vũ Hoàng Anh Thư, 14 Trần Lan Hương, 07 Nguyễn Thái Quang Duy, 3 Võ Thụy Anh)

ĐỀ 03: Cảm nhận về cách diễn đạt mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn thơ sau:

"Đất là nơi anh đến trường

...

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ."

Bài làm

     Trong hành trình tìm về cội nguồn của đất nước, có lẽ Nguyễn Khoa Điềm là người đầu tiên trả lời cho câu hỏi "Đất nước có từ bao giờ?". Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ tiêu biểu của thơ ca hiện đại Việt Nam. Thơ ông hấp dẫn đọc giả bởi sự kết hợp hài hoà giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng. Bài thơ" Đất Nước"được viết từ một đề tài lớn nhưng giọng thơ của Nguyễn Khoa Điềm lại thủ thỉ như tiếng nói của tình mẫu tử, của cháu yêu bà, của anh với em. Giọng điệu đó ngọt ngào như lời ru ngàn đời của dân tộc, thấm đẫm vào tâm hồn và tình cảm con người. Lời thơ vừa gần gũi lại vừa mới mẻ trong cách diễn đạt. Điều đó được thể hiện rõ nét qua đoạn thơ sau:

"Đất là nơi anh đến trường

...

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ"

      Bài thơ "Đất Nước" thuộc chương năm trong tập thơ trường ca "Mặt đường khát vọng" được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác cuối năm 1971 tại chiến khu Bình Trị Thiên - đây là giai đoạn kháng chiến chống Mỹ đang trong giai đoạn quyết liệt nhất. Là một bài thơ có chất triết lí sâu sắc, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, thức tỉnh thanh niên, tuổi trẻ thành thị miền Nam xuống đường đấu tranh. Bài Thơ được tác giả đặt tên " Đất Nước" tuy ngắn gọn nhưng vô cùng ý nghĩa và đầy niềm tự hào. Nhan đề được tác giả viết hoa cả hai chữ cái đầu thể hiện một tình cảm đặc biệt mà Nguyễn Khoa Điềm đã dành cho "Đất Nước" của mình.

     Tác giả cho thấy định nghĩa độc đáo về Đất Nước trên nhiều phương diện và với bốn câu đầu là không gian trong phạm vi hẹp.

"Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hẹn hò

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"

( Nguồn: baonghean.vn )

     Hai chữ " Đất Nước" được ông viết hoa thể hiện sự trang trọng thiêng liêng cũng như niềm tự hào lớn lao của mình đối với Đất Nước. Nhà thơ đã thể hiện sự độc đáo trong cách dùng từ của mình qua cách sử dụng nghệ thuật tách từ. Nguyễn Khoa Điềm tách " Đất" và "Nước" thành hai khái niệm riêng biệt để định nghĩa một cách khái quát. " Đất là nơi anh đến trường" cho thấy ngay từ khi còn nhỏ " Đất" đã gắn liền với tuổi thơ của ông trên con đường đến trường, một thứ quen thuộc và mãi đồng hành cùng ta, theo ta trên các chặng đường từ khi còn tuổi ăn tuổi học. Đã có "Đất" thì không thể thiếu "Nước" ."Nước là nơi em tắm", tác giả cho thấy sự mềm mại, gần gũi của nước cũng như sự trong sạch, tinh khuyết của người phụ nữ Việt Nam. Theo Nguyễn Khoa Điềm "Đất-Nước" gắn liền với những sinh hoạt hằng ngày trong đời sống của con người, với anh và em." Nơi anh đến trường" là nơi anh học tập để tiếp thu kiến thức. "Nơi em tắm" là nơi em hoà mình vào dòng sông quê hương gần gũi, quen thuộc. Sang hai câu thơ tiếp theo tác giả đã gộp hai chữ" Đất Nước" lại với nhau để định nghĩa về Đất Nước từ khái quát đến cụ thể một cách khéo léo, độc đáo. "Đất Nước là nơi ta hẹn hò", là nơi gắn liền tình cảm của đôi lứa yêu nhau, gắn kết đôi ta.Tác giả đã sử dụng hai đại từ " anh-em" nghe sao mà trìu mến, thân thương. "Anh-em" có thể hiểu như tình cảm đôi lứa yêu nhau mặn nồng. "Nơi ta hẹn hò", là nơi thể hiện tình cảm thân thương và thật ấm áp. Còn là "nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm".Tác giả đã rất tinh tế trong việc miêu tả hình ảnh "em đánh rơi chiếc khăn", những cô gái còn thẹn thùng trong" nỗi nhớ thầm" không dám bày tỏ rõ tình cảm của mình mà cố tình "đánh rơi chiếc khăn" để có cơ hội được gần nhau hơn, gần với người mình thương. Tất cả thật thân thương, gần gũi và gắn bó mà ai cũng hiểu và cảm nhận được. Qua đó còn cho thấy Đất Nước là một cõi đầy thơ mộng với nhiều kỉ niệm dịu ngọt của tình yêu.

    Từ không gian hẹp, tác giả tiếp tục định nghĩa về "Đất Nước" trên phương diện không gian rộng lớn.

(Nguồn: hocvanhay.com)

"Đất là nơi " con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"

Nước là nơi " con cá ngư ông móng nước biển khơi""

     Tác giả vẫn tiếp tục với điệp khúc"Đất là...,Nước là...", hình ảnh Đất Nước cứ hiện lên một cách hết sức tự nhiên, gần gũi và thân thương. Bên cạnh chủ quyền lãnh thổ đất liền ta còn có "núi-biển", một không gian bao la rộng lớn gắn bó với con người Việt Nam ta. Hình ảnh "con chim phượng hoàng bay về núi bạc-con cá như ông móng nước biển khơi" gắn liền với Đất Nước, làm cho hình tượng Đất Nước càng thêm thiêng liêng hơn. Qua đó ta thấy dù thuộc phạm trù thiêng liêng, rộng lớn, tác giả cũng sử dụng những hình ảnh rất gần gũi và cụ thể chứ không phải những hình ảnh xa vời, tó tát. Tác giả đã cho thấy nét sáng tạo khéo léo trong cách diễn đạt cũng nhờ vậy mà câu thơ thêm đậm đà màu sắc dân tộc Việt Nam.

     Đến với ba câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm đã định nghĩa Đất Nước trên phương diện địa lí.

"Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ"

      Đến đây, Đất Nước lại được định nghĩa theo chiều dài thời gian, từ láy " đằng đẵng" cho thấy Đất Nước đã tồn tại rất lâu đời, là khoảng thời gian rất dài mà không ai biết được. Không những vậy mà "không gian" còn "mênh mông" bao la, rộng lớn. Chiều rộng lãnh thổ núi sông Việt Nam chạy từ Bắc vào Nam. Đâu đâu cũng là quê hương thân thuộc, gần gũi. Đâu đâu cũng là người dân sống chan hoà, đoàn kết, gắn bó. Một Đất Nước hoà bình và đầy ấm áp, đoàn kết một lòng của nhân dân ta.

     Tác giả cảm nhận Đất Nước không chỉ gắn liền với biên cương, lãnh thổ, địa lý mà Đất Nước còn gắn với lịch sử.

"Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng"

(Nguồn: http://m.baotuyenquang.vn)

     Hai câu trên với năm chữ ngắn gọn cùng phép điệu cấu trúc" Đất là...,Nước là..." cho thấy định nghĩa ngắn gọn nhưng cụ thể và bao quát của Nguyễn Khoa Điềm. Ngay từ thuở ban đầu, Đất Nước là sự kết hợp hài hoà giữa "Đất" và "Nước", cũng là sự gắn kết thân thuộc" Chim"và"Rồng". Hình ảnh "Chim"và"Rồng" rất đỗi quen thuộc với con người Việt Nam từ rất lâu, cho thấy sự mềm mại, uyển chuyển, thướt tha cũng như sự mạnh mẽ, quyết liệt và đầy dũng cảm.Đó cũng như sự kết hợp

của "Lạc Long Quân" và "Âu Cơ" đã tạo ra con người Việt Nam đầy màu sắc huyền thoại. Qua hình ảnh "Lạc Long Quân-Âu Cơ" nhà thơ cũng muốn gợi nhớ về truyền thuyết "Con Rồng cháu tiên", nhắc nhở con cháu rằng chúng ta đều được cha mẹ sinh ra. Chúng ta cùng chung nguồn gốc, chung dòng máu nên phải biết yêu thương, đoàn kết, gắn bó với nhau. Tác giả thật tinh tế và khéo léo khi đưa hình ảnh "Lạc Long Quân-Âu Cơ" thật gần gũi, quen thuộc cũng như giúp ta gợi nhớ về những truyền thuyết của dân tộc ta từ xưa nay.

     Sau khi đã định nghĩa về Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm viết về sự hy sinh anh dũng của những người anh hùng, những truyền thống xa xưa được truyền đến nay của dân tộc ta, qua đó nhắc nhở con cháu phải có trách nhiệm đối với Đất Nước.

"Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại"

(Nguồn: vov.vn)

     Nhà thơ sử dụng điệp ngữ "những ai..." miêu tả sự nối tiếp của nhiều thế hệ truyền từ đời này sang đời khác. Đó chính là các thế hệ nhân dân đã làm ra Đất Nước. Những người " đã khuất" chính là những người anh hùng liệt sĩ, những người lính vì dân vì nước đã dũng cảm chiến đấu, hy sinh thân mình vì Tổ quốc. Họ đã không ngại máu xương cùng nhau đoàn kết chiến đấu đến hơi thở cuối cùng và rồi nằm xuống, nhắm mắt để cùng nhau bảo vệ, giành lấy sự hoà bình, hạnh phúc cho thế hệ con cháu bây giờ. "Những ai bây giờ" là những thế hệ sau này, dù có như thế nào thì vẫn phải tiếp tục gìn giữ, gánh vác và phát huy những truyền thống, những đức tính cao đẹp ấy của nhân dân ta đã để lại. Hồ Chí Minh đã từng nói: " Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước". Không chỉ phải giữ gìn Đất Nước mà còn phải dặn dò con cháu về truyền thống "Uống nước nhớ nguồn", "nhớ ngày giỗ Tổ" mùng mười tháng ba. Đó là nét truyền thống văn hoá đặc sắc của dân tộc Việt Nam ta.

      Qua đoạn thơ trên, bằng cái nhìn phong phú và cách diễn đạt độc đáo, đặc sắc của mình, Nguyễn Khoa Điềm đã nêu những định nghĩa đa dạng, phong phú về đất nước, từ chiều sâu của văn hóa văn tộc, chiều dài của thời gian lịch sử đến chiều rộng của không gian Đất Nước từ bao quát đến cụ thể một cách sâu sắc. Nhà thơ cũng vận dụng rộng rãi các chất liệu văn hóa dân gian, từ truyền thuyết lịch sử, phong tục, tập quán đến sinh hoạt, lao động của dân tộc ta, kết hợp với những hình ảnh, ngôn ngữ nghệ thuật đậm đà tính dân tộc và giàu chất trí tuệ. Tác giả đã vô cùng tinh tế trong việc chọn lọc và sử dụng các biện pháp nghệ thuật một cách hợp lí làm cho những câu thơ trở nên hiện đại, vừa thể hiện được dụng ý nghệ thuật, vừa tạo sức gợi hình, gợi cảm cho câu từ trong thơ.

     Qua bài thơ "Đất Nước", Nguyễn Khoa Điềm đã cho thấy sự tinh tế, độc đáo và đầy mới mẻ trong cách diễn đạt của mình. Ông có những cái nhìn ở nhiều khía cạnh, sáng tạo ý thơ làm cho câu thơ vừa mềm mại, uyển chuyển, gần gũi, đầy tính triết lý sâu sắc lại vừa mới mẻ, gây hấp dẫn đối với người đọc. Ông đã kết hợp hài hoà cảm xúc và cả triết lý, chỉ trong hai mươi câu thơ nhưng lại định nghĩa từ khái quát đến cụ thể hình ảnh Đất Nước trong mình thật hùng vĩ và cũng gần gũi, ấm áp. Ông đã thể hiện cảm xúc một cách trọn vẹn đối với Đất Nước thiêng liêng của mình. Từ đó, chính tôi là một người dân của dân tộc Việt Nam, tôi luôn cố gắng gìn giữ các truyền thống đặc sắc, lâu đời của nước mình đồng thời cũng cố gắng luyện tập, rèn luyện để phát huy những điều tốt đẹp, góp phần cho Đất Nước ngày càng giàu đẹp, vững mạnh và phát triển vươn ra quốc tế, sánh vai với các bạn bè năm châu. Tôi cũng sẽ giữ gìn và truyền lại cho con cháu sau này, nhắc nhở cho thế hệ mai sau phải sống thật tốt, thật có ích và giữ gìn, phát huy nó để thật xứng đáng với những gì ông cha ta đã gầy dựng nên.