11 Nguyễn Gia Hân

(Hình ảnh minh hoạ cho bài thơ "Việt Bắc" bởi 18 Nguyễn Ôn Mỹ Linh)

ĐỀ 9: Cảm nhận về ức tranh thiên nhiên và con người Việt Bắc trong đoạn thơ khổ 6
“ Ta về , mình có nhớ ta …
… Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung."
Bài làm

         Đất nước ta đã trải qua biết bao thăng trầm gian khổ , đã xảy ra không biết bao nhiêu cuộc chiến tranh đổ máu rơi lệ , để có được một cuộc sống hoà bình , an yên, độc lập , tự do như bây giờ ; tất cả đều nhờ sự cống hiến , hi sinh , tinh thần chiến đấu anh dũng , quyết liệt của toàn thể dân tộc ta trong suốt hàng ngàn năm qua . Bên cạnh đó , có những con người góp sức tinh thần trong chiến đấu một cách âm thầm , lặng lẽ qua những lời thơ, lời văn lưu giữ mọi bước đi của thời gian, Tổ quốc và con người.  ; một trong số đó là Tố Hữu - nhà thơ tiêu biểu trong nền văn học Việt Nam và cũng là cánh chim đầu đàn của thơ ca Cách mạng . Ở Tố Hữu con người chính trị và con người nhà thơ thống nhất chặt chẽ ; sự nghiệp thơ gắn liền với sự nghiệp cách mạng và trở thành một bộ phận của Cách mạng Việt Nam. Thơ ông thể hiện tiếng nói của dân tộc, của tâm hồn những con người gắn bó sâu sắc với sự nghiệp cách mạng, với quê hương, đất nước mang tính chất trữ tình – chính trị , giọng điệu tâm tình , ngọt ngào , tha thiết. Kiệt tác cần phải kể đến là bài thơ “ Việt Bắc” – “ thơ là tiếng nói đồng ý – đồng tình – đồng chí “ . “Việt Bắc” là khúc hát ân tình , thuỷ chung của những người cán bộ cách mạng đối với đồng bào và thiên nhiên Việt Bắc trong suốt mười lăm năm. Đến với bài thơ , chắc hẳn sẽ không ai có thể quên được vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên tứ bình tuyệt đẹp cùng hình ảnh con người nơi đây :

"Ta về , mình có nhớ ta

Ta về , ta nhớ những hoa cùng người .

Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi

Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng .

Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang .

Ve kêu rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình .

Rừng thu trăng rọi hoà bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung ."

      Trong không khí chia tay đầy nhớ thương lưu luyến giữa nhân dân Việt Bắc và những người cán bộ cách mạng , giữa miền ngược và miền xuôi , nhà thơ Tố Hữu đã sáng tác bài thơ “Việt Bắc”. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ tháng 5/1954 , hoà bình đã trở lại , miền Bắc được giải phóng ; các cơ quan Trung ương của Đảng và Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc về Hà Nội. Nhà thơ cũng đã sử dụng tên địa danh” Việt Bắc “ để đặt tên cho tác phẩm của mình , bởi thứ tình cảm gắn bó sâu sắc của ông với mọi thứ nơi đây là quá lớn , Tố Hữu muốn lưu giữ lại những gì đẹp nhất , chân thật nhất của con người và khung cảnh miền núi rừng Việt Bắc bạt ngàn . Tác phẩm được viết theo thể lục bát mang âm hưởng nhẹ nhàng, trầm bổng mà lắng sâu trong lòng người đọc. Đây chính là một sự khéo léo tạo nên thành công của bài thơ chính trị mà trữ tình, dạt dào cảm xúc này. Có thể nói rằng điểm sáng của cả bài thơ toát lên từ bức tranh tứ bình tuyệt đẹp , ngây ngất lòng người , mang đậm tính dân tộc , ta sẽ được chìm đắm trong khung cảnh hữu tình, nên thơ của “xứ Tiên” này.

      Mở đầu là hai câu thơ khái quát nỗi nhớ của người cán bộ về xuôi thành công qua lối thơ đối đáp của ca dao dân ca :

“ Ta về , mình có nhớ ta

Ta về , ta nhớ những hoa cùng người .”

     Tố Hữu đã khéo léo khi truyền đạt nỗi nhớ của mình thật kín đáo . Cách dùng đại từ “ ta – mình “ đậm đà màu sắc dân tộc , “ta” ở đây chính là người cán bộ về xuôi , “mình” chính là người dân Việt Bắc , người ở lại . “Ta nhớ những hoa cùng người “ dường như nỗi nhớ này , không sao quên được , không nỡ xa cách nơi đã chứa đựng biết bao gian khó , biết bao kỷ niệm , biết bao tình cảm gắn bó cùng dân như anh em ruột thịt trong nhà . Câu hỏi tu từ “ mình có nhớ ta “  cùng câu khẳng định “ Ta về , ta nhớ …” kết hợp điệp từ “ nhớ “lại càng nhấn mạnh hơn nữa nỗi nhớ da diết , cồn cào cháy bỏng của người về xuôi , khi giờ đây phải chia tay với cảnh vật và người dân Việt Bắc sau mười lăm năm nên nỗi nhớ mới miên man đến thế. “Hoa” là biểu tượng cho những gì tinh túy nhất của núi rừng Việt Bắc , nhắc đến hoa là nhớ người dân nơi này , cấu trúc khổ thơ khá độc đáo , cứ một câu thơ nói về cảnh , lại đến một câu thơ nói về người. Trong sự nhớ nhung tha thiết của người cán bộ Cách mạng , người Việt Bắc sống hài hoà cùng thiên nhiên .

      Dẫn dắt người đọc cùng tham quan cảnh tiên nơi Việt Bắc, Tố Hữu đã vẽ lên một bức tranh mùa đông ấm áp, tràn đầy tin yêu , không hề mang dáng vẻ lạnh lẽo u ám thường có của tiết trời đông sang :

(nguồn: https://dinhnghia.com.vn/wp-content/uploads/2019/12/phan-tich-buc-tranh-tu-binh-trong-viet-bac-1.jpg)

  “ Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi

Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng ."

    Nếu đúng theo trật tự của bốn mùa xuân – hạ – thu – đông thì bức tranh mở đầu phải là mùa xuân , nhưng ở đây Tố Hữu lại chọn mùa đông trước , bởi có lẽ đây là khoảng thời gian ông phải rời xa mảnh đất Việt Bắc .Giữa cái nền “ rừng xanh” một màu xanh bạt ngàn của núi rừng cây cỏ , một không gian rộng lớn , mệnh mông , được tô điểm sắc “ đỏ tươi “ của “ hoa chuối “ , những bông hoa chuối ẩn trong sương như những ngọn đuốc hồng soi sáng cho chặng đường Cách mạng . Tính từ “ xanh , đỏ “ hoà quyện vào nhau , đã khiến cho mùa đông qua ngòi bút của Tố Hữu trở nên ấm áp xua đi cái hoang sơ lạnh lẽo vốn có của nó . Cảnh sắc không buồn , không trầm lắng mà còn bật sáng lên núi rừng thiên nhiên Việt Bắc căng tràn sức sống nhờ gam màu đỏ tươi. Trong đôi mắt quan sát của nhà thơ, núi rừng Việt Bắc vừa đẹp nên thơ nhưng lại cũng rất hùng vĩ với những con đèo vừa cao lại vừa rất quanh co . Hình ảnh “dao gài thắt lưng” làm con người hiện lên trong lao động hằng ngày chăm chỉ cần cù , cùng tư thế hiên ngang , vững chãi làm chủ thiên nhiên , làm chủ núi rừng. Tác giả thật tinh tế khi đã chớp lấy khoảnh khắc đẹp nhất trong ngày. Đó là khi ánh nắng rọi vào lưỡi dao , phản chiếu những tia sáng lấp lánh khiến con người trở thành điểm hội tụ của ánh sáng tỏa sáng trên đỉnh “đèo cao”. Qua hai câu thơ ta thấy giữa hoang sơ heo hút, giữa trời cao và rừng rộng mênh mông con người hiện lên với vẻ đẹp kiên cường chinh phục tự nhiên , trở thành linh hồn của bức tranh mùa đông ở Việt Bắc. 

      Khép lại mùa đông , bức tranh mùa xuân tinh khôi ở núi rừng Việt Bắc hiện lên thật trữ tình , đầy thơ mộng:

(nguồn: https://toploigiai.vn/mo-bai-viet-bac-hay-nhat-buc-tranh-tu-binh)

 “ Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang." 

    “ Hoa mơ “ là loài hoa đặc trưng của mùa xuân ở Việt Bắc , không phải là hoa đào hay hoa cúc , nó mang một vẻ đẹp trong sáng , thơ ngây , nhưng lại rất căng tràn sức sống xuân . Giờ đây , sắc xanh của rừng núi được thay thế bằng sắc trắng tinh khiết của hoa mơ . Đặc biệt, động từ “nở” và cụm tính từ “trắng rừng” gợi lên sự bao trùm của sắc trắng và gợi tả cả sự vận động, sự sinh sôi, nảy nở không ngừng của sắc trắng , phủ trắng , đánh thức cả núi rừng Việt Bắc . Trắng cả không gian “rừng” và cả thời gian “ngày xuân”, gam màu lạnh tinh khôi ấy có sức ám ảnh lớn làm ngẫn ngơ người về , sẽ không bao giờ có thể quên được khung cảnh mùa xuân chốn đây . Lấp ló trong khung cảnh đó , hình ảnh “ người đan nón chuốt từng sợi giang “ dần xuất hiện và trở thành trung tâm của bức tranh xuân . Họ “ đan , chuốt “ một cách cần mẫn , tỉ mỉ nhưng thật đẹp mắt . Hoạt động thủ công “ chuốt “  làm bóng những sợi giang mỏng manh để đan thành những chiếc nón tặng bộ đội để che mưa che nắng trên chặng đường hành quân . Tuy chỉ là một hành động nhỏ nhưng ta có thể thấy được con người Việt Bắc thật kiên nhẫn , khéo léo , đóng góp thầm lặng trong công cuộc kháng chiến của quân dân ta. Hai câu thơ lưu giữ được cả sắc xuân, tình xuân là vì thế.

      Mùa xuân qua đi mùa hè lại đến thiên nhiên được thay từ màu trắng hoa mơ thành màu vàng của rừng phách , ngập tràn tiếng ve kêu rạo rực cả một góc trời :

 (nguồn: https://nhipsongdoanhnghiep.cuocsongantoan.vn/song/nhung-thien-duong-tranh-nong-cho-mua-he-xu-bac-172276.html)

  “ Ve kêu rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình ."

      Mỗi độ hè về ,  Việt Bắc ngập tràn tiếng ve ngân nga , âm thanh gợi sự rộn rã , náo nức . Thời điểm ve kêu cũng là thời điểm thiên nhiên thay màu áo mới . Động từ “ đổ “ thật ấn tượng diễn tả sự nhanh chóng chuyển màu của cả “rừng phách” lúc vào hạ , đồng loạt trổ hoa vàng rực rỡ đây là bức tranh sơn mài được vẽ bằng hoài niệm. Trong câu thơ vừa có nhạc vừa có họa, kết hợp hài hoà giữa thị giác và thính giác đan xen lẫn nhau tạo thành một bản giao hưởng . Hình ảnh “ cô gái hái măng “ đại diện cho con người Việt Bắc luôn lao động chăm chỉ , cần cù ; dù “ một mình “ nhưng lại không hề cô đơn mà lại toát lên vẻ đẹp của người phụ nữ chịu thương , chịu khó . Hai chữ “gái , hái “ với âm “ ai “ lặp lại và cụm từ “ măng một mình “ với ba phụ từ “ m “ đi liền nhau càng làm tăng tính nhạc cho câu thơ lục bát . Nhà thơ đặc biệt dành tình cảm ưu ái , thân mật , trìu mến cho con người Việt Bắc dẫu xa cách nên đã dùng đại từ “ em gái “ để biểu lộ. Đằng sau đó ẩn chứa biết bao niềm cảm thông trân trọng của tác giả. Tố Hữu không chỉ có biệt tài trong việc miêu tả vẻ đẹp riêng của từng mùa mà còn có tài trong việc miêu tả sự vận động đổi thay của thời gian và cảnh vật.

      Đến mùa thu thiên nhiên lại ngập tràn trong ánh trăng rằm soi sáng. Người chiến sĩ nhớ đến những người nhân dân việt bắc với khúc hát ân tình thủy chung : 

(nguồn: https://www.pinterest.com/pin/590253094891038299/)

“ Rừng thu trăng rọi hoà bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung ."

     Sau cùng là bức tranh mùa thu, tuy nhiên là không hề có bất cứ màu sắc nào cả thay vào đó là hình ảnh của ánh trăng Khác với xu thế bình thường là xuân-hạ-thu-đông, mở đầu lại là mùa đông và kết lại bằng mùa thu. Không gian tràn ngập “ ánh trăng “ đó là ánh trăng của “ hoà bình “ , của niềm vui tự do rọi sáng cả cánh rừng Việt Bắc . “ Rừng thu trăng rọi “ qua vòm lá , ánh sáng bàng bạc , huyền ảo , thơ mộng , kết hợp với “ hoà bình “ gợi khung cảnh yên ả , thanh bình ở chiến khu . Từ lâu , hình ảnh trăng ở chiến khu đã bén duyên với thơ ca Cách mạng , nó toát lên nỗi khao khát được hoà bình , được độc lập , được do của dân tộc ta . Ở đây không có tin thắng trận, nhưng lại có tiếng hát nghĩa tình của đồng bào Việt Bắc, là tiếng hát của núi rừng Tây Bắc gắn bó mười lăm năm ròng rã. Hai chữ “nhớ ai” thể hiện tấm lòng yêu mến trân trọng và lòng biết ơn của tác giả đối với mảnh đât và con người Việt Bắc. Mỗi lần nhớ đến Việt Bắc , Tố Hữu lại nhớ đến “ tiếng hát ân tình thuỷ chung “ , tiếng hát cùng nhớ cùng thương , thể hiện tình người son sắt thuỷ chung .Từ giữa đêm trăng thu huyền ảo ấy, những tiếng hát ân tình thủy chung của con người Việt Bắc lại được cất lên làm nồng ấm cả lòng người ,cảm nhận được cái rung động sâu xa của tình yêu quê hương đất nước.

    “Việt Bắc” với những nét phác họa đơn sơ, bình dị, bức tranh tứ bình Việt Bắc được vẽ ra với sự hòa quyện giữa cổ điện và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên, tất cả tạo nên một bức tranh tổng hòa về thiên nhiên và cuộc sống. Cấu trúc độc đáo sau mỗi câu lục tả cảnh là một câu bát tả người ; con người và cảnh sắc thiên nhiên bốn mùa hài hoà , đồng điệu .Mỗi mùa là một bức tranh sống động , có màu sắc , âm thanh , vừa hùng vĩ vừa thơ mộng . Cảnh sắc thiên nhiên làm nền làm nổi bật hình ảnh con người Việt Bắc siêng năng , cần cù , giàu tình cảm , có ý thức đóng góp cho kháng chiến .

      Bài thơ mang đậm tính dân tộc ,khắc hoạ lên bức tranh tứ bình về thiên nhiên hùng vĩ , thơ mộng, phóng khoáng , về con người trong lao động chân thật , son sắt , nghĩa tình. Cả bài thơ như một bản nhạc nhịp nhàng, nhẹ nhàng, tha thiết được viết lên như một khúc tình ca và trường ca cho cuộc kháng chiến chống thực dân pháp, về những con người quên mình vì sự độc lập tự do của đất nước. Bằng cách sử dụng thể thơ lục bát mang âm hưởng sâu lắng, giọng điệu thủ thỉ tâm tình, cách sử dụng cặp đại từ “ mình – ta “ với lối hát đối đáp tạo ra giai điệu phong phú, độc đáo, sáng tạo, ngôn ngữ giản dị mộc mạc, cùng các biện pháp tu từ điệp ngữ điệp cấu trúc, nghệ thuật liệt kê, …. “Việt Bắc “ cũng mang đậm dấu ấn phong cách thơ Tố Hữu , từ nội dung đến nghệ thuật , giọng thơ tâm tình , ngọt ngào , tha thiết , có tính chính trị , trữ tình. Tiếp cận bài thơ , người đọc sẽ nhớ mãi những hình ảnh được Tố Hữu tái hiện trước mắt ở những năm tháng đó, những cuộc chiến đó và chưa hề xóa nhòa trong lòng quân cũng như dân ta.

     Khi nhắc đến Việt Bắc, chính là một nét độc đáo trong phong cách trữ tình chính trị của Tố Hữu, người ta lại nhớ ngay đến những tâm hồn hồn hậu, giàu nghĩa tình, thủy chung. Qua mỗi dòng thơ , nó lại gieo vào trong lòng người đọc biết bao cảm xúc khó tả theo từng chuyển biến bốn mùa nơi chiến khu . Đoạn thơ đã góp một phần không nhỏ vào thành công của tác phẩm nói riêng và văn thơ cách mạng nói chung. Một khúc hùng ca mang giọng điệu thiết tha, da diết và hào hùng, đanh thép đã gợi mở về tình quân dân đậm đà thắm thiết và tinh thần yêu nước mãnh liệt của nhân dân ta , càng làm ta thêm ngưỡng mộ tinh thần chiến đấu và tình cảm khắn khít của Tố Hữu dành cho thiên nhiên và con người nơi đây . Và “Việt Bắc” cùng với những bài thơ khác của Tố Hữu đã khẳng định phong cách độc đáo của ông trong suốt chặng đường cầm bút của người nghệ sĩ cách mạng: từ hiện đại trở về với cổ điển, trở về với nét dân tộc và truyền thống.