08 Nguyễn Cao Thùy Duyên

 

 

(Tranh ảnh minh họa bài "Đất Nước" của nhóm vẽ: 32 Vũ Hoàng Anh Thư, 14 Trần Lan Hương, 07 Thái Quang Duy, 03 Võ Thụy Anh)

Đề 1: Phân tích 9 câu đầu để thấy rõ những cảm nhận độc đáo của tác giả về Đất Nước:

   “ Khi ta lớn lên, Đất Nước đã có rồi…

                  .....Đất Nước có từ ngày đó”

Bài làm

          Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì kháng chiến chống Mỹ. Thơ của ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng. Trong đó, nổi bật là đoạn trích “Đất Nước” thể hiện tình yêu quê hương đất nước của tác giả. Cảm nhận độc đáo của tác giả đã được thể hiện thông qua định nghĩa độc đáo về Đất Nước của chính tác giả.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó...”

          “Đất Nước” trích trong trường ca “ Mặt đường khát vọng”. Được sáng tác tại chiến khu Trị-Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974. Tác phẩm viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược. “Đất Nước” là phần đầu của chương V trong trường ca “ Mặt đường khát vọng”, thể hiện rõ chủ đề tư tưởng Đất Nước của nhân dân. “ Cảm nhận độc đáo của tác giả về Đất Nước” là việc Nguyễn Khoa Điềm nêu lên khái niệm đất nước gắn liền với văn hóa, văn học, lịch sử,địa lí… của dân tộc Việt Nam.

          Những vần thơ đầu tiên trong đoạn trích “ Đất Nước” đã xây dựng tư tưởng Đất Nước của nhân dân bằng chất liệu văn học Việt Nam ta:

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”

          Bắt đầu với đại từ “ta” người đọc có thể hiểu theo nghĩa hẹp chính là tác giả Nguyễn Khoa Điềm, nhưng cũng có thể hiểu theo nghĩa rộng là người Việt Nam. Từ “ Đất Nước” được tác giả viết hoa như ẩn chứa sự trân trọng của chính tác giả về đất nước. Cùng với cụm từ “ đã có rồi” như là lời khẳng định ẩn chứa niềm tự hào mãnh liệt về lịch sử bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước hay là về nguồn gốc lâu đời của dân tộc ta. Chắc hẳn với bao thế hệ người Việt Nam đã quá quen thuộc với cụm từ“ ngày xửa ngày xưa” đó là mở đầu quen thuộc của truyện cổ tích mà các bà mẹ thường hay kể cho con mình nghe. Đó là những câu chuyện dân gian như Tấm Cám, Thạch Sanh, Sọ Dừa… Thông qua các câu chuyện mẹ hay kể, người xưa muốn thể hiện mơ ước hạnh phúc, hay là đạo lí “ Ở hiền gặp lành, gieo gió gặp bão”. Hình ảnh “miếng trầu” gợi cho ta nhớ đến “ Sự tích Trầu cau”. Đây là một câu chuyện đề cao lối sống tình nghĩa vợ chồng thủy chung son sắt hay tình anh em keo sơn gắn bó trong gia đình. Từ đó có lẽ hình thành nên thói quen trong giao tiếp của người Việt Nam xưa “Miếng trầu là đầu câu chuyện” thay vì một miếng bánh hay một tách trà như thời nay. Tác giả gọi nhân dân là “ dân mình” cho thấy một cách gọi thân thương, trìu mến. Hình ảnh “ trồng tre mà đánh giặc” làm cho người đọc liên tưởng đến “Truyền thuyết Thánh Gióng”. Đây là một truyện đề cao tinh thần yêu nước nồng nàn, chiến đấu hết mình, hi sinh anh dũng vì độc lập ta. Hình ảnh “cây tre” là hình ảnh thân thuộc, gần gũi đối với nhân dân ta. Cây tre đã và đang gắn liền với đời sống, tình cảm của người Việt Nam. Tóm lại, tất cả những câu thơ trên đã khẳng định nguồn gốc lịch sử lâu đời của Đất Nước. Nguyễn Khoa Điềm cảm nhận được đất nước rất gần gũi, hiện diện trong cuộc sống sinh hoạt đời thường, trong nếp văn hóa có tính truyền thống của người Việt Nam. Đồng thời tác giả cũng cảm nhận đất nước được hình thành từ phong tục tập quán, lối sống đậm đà tình nghĩa của người Việt Nam. Và thông qua đó tác giả thể hiện sự tự hào về những truyền thống giữ nước hào hùng của dân tộc ta.

          Bên cạnh việc tác giả sử dụng chất liệu văn học, tư tưởng Đất Nước của nhân dân mà còn khắc họa thông qua văn hóa nhân gian:

“Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó...”

           Cụm từ “ bới sau đầu” vẽ ra cho người đọc dễ hình dung hình ảnh người phụ nữ Việt Nam có thói quen búi tóc sau đầu để tiện cho việc chăm lo gia đình chu toàn. Đó là vẻ đẹp giản dị của người phụ nữ Việt Nam. Đất Nước gắn với hình ảnh “ gừng cay muối mặn” những gia vị hàng ngày rất quen thuộc nhưng cũng là lối sống tình nghĩa thủy chung của con người. Bên cạnh đó, người đọc được gợi nhớ đến câu ca dao quen thuộc:

“ Tay bưng chén muối đĩa gừng

Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau

Tay bưng đĩa muối sàng rau,

Căn duyên ông trời định, bỏ nhau sao đành.”

          Câu ca dao nêu lên lối sống đậm đà tình nghĩa vợ chồng dành cho nhau. Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lý tự nhiên gừng thì cay, muối thì mặn. Cùng với biện pháp liệt kê “ cái kèo”, “cái cột” đã gợi nhớ những sự vật gần gũi giúp xây dựng nên một mái ấm gia đình. Truyền thống lao động vất vả, cần cù được tác giả thể hệ qua hình ảnh “ hạt gạo” kết hợp với thành ngữ “ một nắng hai sương” đó là lao động sản xuất chính của dân tộc ta. Với liệt kê “ xay, giã, giần, sàng” như cho chúng ta thấy các công đoạn mà con người lao động phải chăm chỉ, cần cù, chịu thương chịu khó, để tạo ra lương thực nuôi dưỡng sự sống cho con người. Cụm từ “ ngày đó” chỉ thời gian không xác định rõ ràng, cho thấy trong tiềm thức của tác giác đất nước đã có tự bao giờ nhưng chắc chắn ngày đó là ngày ta có truyền thống, có phong tục tập quán, có văn hóa. Dấu “…” cuối câu là giây phút lắng đọng, ngừng lại để người đọc suy nghĩ, mở ra những vẻ đẹp khác nữa của Đất Nước ở đoạn sau. Như vậy, qua năm câu trên tác giả đã cho thấy hình ảnh đất nước gắn liền với tình cảm sâu nặng của người dân Việt Nam. Và Đất Nước rất gần gũi thân thương, gắn liền với cuộc sống sinh hoạt, tình cảm, chiến đấu.

          Đoạn thơ “ Đất Nước” là những cảm nhận, định nghĩa độc đáo, mới mẻ về Đất Nước. Đất Nước gắn liền với quá khứ lâu đời, với truyền thống văn hóa dân tộc, Đất Nước hiện diện và hình thành từ đời sống sinh hoạt, tình cảm, lao động, chiến đấu của nhân dân. Đoạn thơ được tác giả viết theo thể thơ tự do, mạch cảm xúc phóng khoáng. Ngôn ngữ thơ bình dị, mộc mạc, đậm đà tính dân tộc. Từ “ Đất Nước” viết hoa, được tác giả lặp đi lặp lại nhiều lần trong đoạn thơ đã làm tăng giá trị thẩm mỹ, sự thiêng liêng cao cả cho cả đoạn thơ. Tác giả đã vận dụng thành công chất liệu văn hóa, văn học dân gian phong phú, tạo nên một thế giới nghệ thuật vừa gần gũi thân thuộc. Bút pháp trữ tình và chính luận kết hợp hài hòa cho việc cảm nhận về Đất Nước vừa xúc động, vừa có chiều sâu suy tưởng. Giọng thơ tha thiết, trang nghiêm, nhịp điệu linh hoạt. Đoạn trích đậm màu sắc sử thi và cảm hứng lãng mạn, có tính nhân dân sâu sắc. Bài thơ mang phong cách sáng tác của tác giả. Tất cả cho thấy tác giả có những cảm nhận về Đất Nước rất độc đáo.

          Tóm lại, tính chính luận đã làm sáng đẹp chất trí tuệ hài hòa với chất trữ tình đậm đà. Đoạn thơ để ta thêm yêu và tự hào về Đất Nước Việt Nam bốn nghìn năm lịch sử. Qua đó, ta có thể thấy, dù ở lĩnh vực địa lý, lịch sử hay văn hóa… thì Đất Nước này cũng là của nhân dân, do nhân dân bảo vệ, gìn giữ và phát triển muôn đời.